Αρχαία Αίγυπτος -Β

Παρατηρούνται δύο βασικές σημασιολογικές σφαίρες στην αρχαία αιγυπτιακή αντίληψη του κόσμου, η κοσμική (cosmic) όπου οι θεοί εκδηλώνουν την παρουσία τους μέσω “μεταμορφώσεων” (transformations) ή “εκροών” (emanations), και η πολιτική (political) σφαίρα, όπου οι ιερές έννοιες εκτελούνται από τον Φαραώ μέσω των επίσημων ενεργειών του. Ο Φαραώ αποτελεί φιγούρα παρόμοια με λατρευτική, καθώς υπηρετεί ως “ζωντανή εικόνα” (living image) του ανώτατου ή θεού-κράτους.

Στην Αιγυπτιακή κοινωνία, η θρησκεία είχε κεντρικό ρόλο στην καθημερινή ζωή. Ένα από τα καθήκοντα του Φαραώ ήταν ο ρόλος του ενδιάμεσου μεταξύ των θεών και του λαού του. Ο Φαραώ λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, συμπλήρωνε την παρουσία των θεών στην καθημερινή ζωή. Κατά συνέπεια, ο ρόλος του ήταν αυτός της διαχείρισης τόσο της πολιτικής όσο και της θρησκευτικής εξουσίας. Ήταν ο κύριος κάτοχος όλης της γης της Αιγύπτου, θέσπιζε νόμους και ηγούνταν ως αρχηγός του στρατού εναντίον εισβολέων, υπερασπιζόμενος την εδαφική ακεραιότητα της Αιγύπτου. Όσον αφορά το θρησκευτικό τομέα, λάμβανε μέρος σε θρησκευτικές τελετές και επέλεγε τον χώρο όπου θα κτίζονταν νέοι ναοί. Είχε την ευθύνη για τη διατήρηση της Ma’at, της κοσμικής τάξης, της ισορροπίας και της δικαιοσύνης· μέρος αυτών περιλάμβανε και τον πόλεμο, όταν ήταν απαραίτητο, για την υπεράσπιση της χώρας ή για την επίθεση εναντίον άλλων λαών καθώς αυτό θεωρούνταν ότι συνέβαλε στη διατήρηση της Ma’at (πχ. μέσα από την απόκτηση πόρων).

Πιο συγκεκριμένα, και αναφορικά με τον Ηλιακό Ύμνο 24, σύμφωνα με την μετάφραση του J. Assmann· πρόκειται για ένα κείμενο γνωστό από το 1970 και αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο στην παρουσίαση κεντρικών εννοιών. Δεν αποτελεί παραπομπή, αλλά πραγματεία που ασχολείται με τις γενικές συνθήκες της ηλιακής λατρείας και τον ρόλο του Φαραώ ως ιερέα του θεού ήλιου. Αποτελείται από 44 στίχους και χωρίζεται σε 10 στροφές. Η πρώτη στροφή των 10 στίχων περιγράφει την άνοδο του ήλιου με το ύφος της αιγυπτιακής κοσμογονικής αντίληψης. Η δεύτερη σκηνή, που αποτελείται από 20 στίχους, ορίζει την αντίληψη του Φαραώ, ο οποίος με την εκτώπισή του στο μυστηριακό φάσμα του ηλιακού στερεώματος μπορεί και συνοδεύει τη κοσμική διαδικασία με θρησκευτική και τελετουργική ιδιότητα. Η τρίτη στροφή αφορά τη νομιμοποίηση του Φαραώ με έναν γενικότερο τρόπο. Ο Φαραώ έχει λάβει την εξουσία όχι μόνο για τις ικανότητές του, αλλά γιατί πάνω από όλα επειδή εγκαταστάθηκε στη γη από τον ίδιο τον θεό ήλιο [“..Re has placed the king/ On the earth of the living/ For all eternity”].

Σύμφωνα με τον Assmann, έχουμε σαφή διαχωρισμό των θεών από τους ανθρώπους, με την απόσυρσή τους στον ουρανό. Σε αντίθεση με την αρχαιοελληνική πίστη, οι θεοί δεν θα βρεθούν παρόντες στην απλή, καθημερινή ζωή. Και είναι αυτή ακριβώς η απουσία τους που δίνει το περιθώριο για μια πολύ συγκεκριμένη ανθρώπινη σφαίρα δραστηριότητας και ευθύνης -αυτή του κράτους, η οποία, παρά το γεγονός ότι αποτελεί θεϊκό θεσμό, κρατά το θεϊκό στοιχείο σε μια απόσταση που πρέπει να γεφυρωθεί μέσω του “ιερού συμβολισμού”. Η εγκαθίδρυση της πολιτείας ανέρχεται σε αυτή καθαυτή την εγκαθίδρυση της θρησκευτικής λατρείας. Διότι η θρησκευτική λατρεία καθίσταται αναγκαία λόγω του διαχωρισμού των θεών από τους ανθρώπους, έτσι το κράτος αναλαμβάνει την ευθύνη της θρησκευτικής λατρείας. Αυτή είναι και η κύρια ευθύνη του Φαραώ, πέραν της απόδοσης δικαιοσύνης [Judging men…,/Bringing Ma’at into being, annihilating Isfet] στην ανθρώπινη σφαίρα.

Η εκτέλεση της τελετουργίας στην Αρχαία Αίγυπτο είχε επίσημο χαρακτήρα, αφού οι περισσότερες από τις τελετουργίες συνδέονταν με τον Φαραώ ή του θεούς. Ήταν αυτός ακριβώς ο χαρακτήρας της λοιπόν, και ο ρόλος του Φαραώ, που τον ξεχωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο. Σε απεικονίσεις όπου ο Φαραώ φαίνεται να εκτελεί κάποια τελετουργία, ταυτίζεται με τον θεό, γεγονός που τον καθιστά ανώτερο από την ανθρωπότητα. Όπως προαναφέρθηκε, η τελετουργία έχει άρρηκτο δεσμό με την διατήρηση της Μα’ατ. Ό,τι λοιπόν ερχόταν ενάντια στον Φαραώ, ερχόταν ενάντια και στην αρμονία και την τάξη που πρέσβευε η Μα’ατ.

Παρά την εντύπωση που σχηματίζεται μέσα από αυτές τις πηγές, στην πράξη οι περισσότερες θρησκευτικές τελετές εκτελούνταν από τους ιερείς και όχι από τον Φαραώ. Ενώ δηλαδή, στα ανάγλυφα των ναών ο Φαραώ απεικονίζεται να εκτελεί τις τελετές, παρ’όλα αυτά στα περισσότερα κείμενα αναφέρεται πως ο ιερέας είναι εκείνος που αναλαμβάνει την τέλεση κάποιας τελετουργίας, με εξουσία που του έχει παραχωρήσει ο Φαραώ.

---